Zespoły te - pomimo przekształceń i uzupełnień w stosunku do pierwotnych założeń - stanowią o wysokich wartościach kulturowych dzielnicy. Biskupice powstały w XIII wieku jako osada czynszowa na prawie niemieckim i obejmowały obszar około 1100 hektarów. Do dziś w strukturze przestrzennej dzielnicy zachował się średniowieczny układ wsi owalnicowej (na bazie ulic Bytomskiej i Kossaka) wraz z fragmentarycznym podziałem na działki gruntowe oraz siedliska skupiające budynki mieszkalne i gospodarcze. W XVII wieku we wschodniej części wsi zbudowano folwark. Do naszych czasów przetrwał jego fragment w postaci 2-kondygnacyjnej arkadowej ruiny, natomiast zabudowę drewnianą stopniowo (na przełomie XIX i XX wieku) zastąpiły budynki murowane. Zabytkowa ruina przy ulicy Trębackiej, kościół pw. św. Jana Chrzciciela wraz z przylegającym do niego cmentarzem posiadaja tradycyjną lokalizację w środku osady. Jest to jedna z najstarszych parafii zabrzańskich.

Kościół drewniany powstały w XII wieku dotrwał do XVI stulecia. Drugi - wzniesiony na jego miejscu - został zniszczony przez burzę w 1845r. O miejscu jego lokalizacji informuje kamienna tumba z figurą Chrystusa. Obecna murowana świątynia powstała w 1856r. Jej fundatorem był ówczesny właściciel Biskupic, hrabia Ballestrem. Wzniesiono ją w stylu neogotyckim na planie krzyża z transeptem i trójboczną absydą. Posiada jedną wieżę z 8-bocznym hełmem, dominującą zarówno nad zabudową otaczającą, jak i w sylwecie dzielnicy. Wieżyczka ma sygnaturkę z 6-boczną latarnią, z ostrołukowymi prześwitami. Wokół bryły - fryz dekoracyjny, przypory. Wnętrze trzynawowe. Cechy neogotyckie posiadają: ołtarz główny, drewniana chrzcielnica i zwieńczenie ambony. Przed wejściem do kościoła kamienna Pieta na prostopadłościennym postumencie z 1933r. - fundacji Hermana Hachulskiego. W podziemiu kościoła znajduje się krypta grobowa, gdzie spoczywają członkowie rodziny Ballestremów. Obok kościoła powstał cmentarz. Najstarsze nagrobki pochodzą z 1838 i 1850r. W obejściu krzyże nagrobkowe proboszczów parafii od 1872r. Dużą ekspresją wyróżnia się nagrobek Josefa i Franciski Walczuchów z 1902r. W kwaterze cmentarza za kościołem (z pocz. XXw.) mogiła powstańców śląskich oraz groby ludzi poległych podczas działań wojennych w styczniu 1945r.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny wzniesiony w latach 1928-32, w stylu neogotyku angielskiego. Jest to budowla jednonawowa z pozornym transeptem. Prezbiterium wydłużone, zamknięte trójbocznie. Bryła zwarta, o zróżnicowanym gabarycie. Lico ceglane z użyciem cegły w układach dekoracyjnych (fryzy, gzymsy, lizeny) oraz cegły glazurowanej i ciemnobrązowej. Wieża dwukondygnacyjna wieńczona dachem piramidalnym, spłaszczonym w kształcie klina. W prezbiterium - bogato złocona stiukowa scena Wniebowzięcia. We wnękach zamkniętych małżowinami - figury św. Piotra i Pawła. Ambona neobarokowa. Oryginalna chrzcielnica w kształcie paszczy wieloryba. W ramach układu Stare Biskupice zlokalizowane są ponadto mniejsze zespoły i pojedyncze obiekty o zamierzonej kompozycji, indywidualnych cechach stylowych i oryginalnym detalu architektonicznym. Dominuje zabudowa przełomu XIX i XX wieku. Są to budynki wielokondygnacyjne wybudowane głównie w stylu eklektyzmu, historyzmu i secesji.

W parterach powstawały zazwyczaj lokale handlowe lub rzemieślnicze. Resztę kamienicy zajmowały mieszkania czynszowe. Do ciekawszych obiektów należą:

- dawny ratusz (ul. Bytomska 28) zbudowany w latach 1924-25 w stylu ekspresjonizmu. Rzut regularny, symetryczny, 1-traktowy z korytarzem, interesujący wyraz architektoniczny: osiowość, artykulacje, płaskorzeźby, stropy, witraże z przedstawieniami huty, kopalni, ratusza, postaci górników, hutników.

- Klasztor Zgromadzenia S.S. Miłosierdzia (ul. Bytomska 39) - budynek wolnostojący, za linią pierzei, w otoczeniu zieleni. Zbudowany w 1867 roku w stylu historyzmu, fundacji K. Wolfganga von Ballestrem. Pierwotnie klasztor prowadził szkołę dla dziewcząt. Rzut nieregularny, niesymetryczny, skrzydło z kaplicą. W sieni kamienna tablica fundacyjna, w kaplicy stropodach w formie dachu dwuspadowego z motywem kasetonów i łukami gurtów.

- dawny hotel z restauracją (ul. Bytomska 44) zbudowany w 1897 r. w stylu historyzmu z elementami neorokoka. Budynek obejmujący pierwotnie m.in. salę z wyszynkiem piwa i bilardem, dwie sale restauracyjne. Duża sala biegła przez dwie kondygnacje i obejmowała scenę z galerią. Fasada niesymetryczna, stiukowa dekoracja artykulacji i obramień okiennych.

- domy mieszkalne (ul. Bytomska 90/92) zbudowane w 1901r. w stylu historyzmu z elementami neogotyku. Przeznaczone pierwotnie dla pracowników nadzoru technicznego huty i kopalń Borsiga. Rzut regularny, niesymetryczny. Ceglana zabudowa gospodarcza o elewacji secesyjnej. Lica budynków mieszkalnych z użyciem cegły w układzie dekoracyjnym, tynkowane blendy. Wykusze: 5-boczny, z drewnianymi belkami i trójkątny. Interesujący rysunek dachu.

- kamienica (ul. Bytomska 83) zbudowana w 1899 r. w stylu eklektyzmu wg projektu H. Kestermanna. Dwupiętrowa z poddaszem. Fasada niesymetryczna, artykułowana, ze ściętym narożnikiem. Lico ceglane z żółtą glazurą. Artykulacja i rustyka - tynkowe. Stiukowa dekoracja okien i dwukondygnacyjnego, narożnego wykusza z wystawką szczytową. Dwa esownicowe szczyty z boku elewacji. Ciekawa architektura dachu

- zespół domów robotniczych (ul. Bytomska 87-95, 97-105) zbudowany w 1901r. w stylu historyzmu. Dwa pięcioklatkowe domy mieszkalne, usytuowane równolegle, wzniesione dla pracowników huty Borsiga, o identycznym układzie. Rzut regularny, symetryczny, fasada symetryczna, artykułowana. Cegła o bogatych układach dekoracyjnych, skontrastowana z tynkowanymi szczytami.

- kamienica (ul. Bytomska 73) zbudowana w 1909r. w stylu secesji przez mistrza murarskiego Georga Wodarza. Trzypiętrowa z poddaszem. Rzut regularny, symetryczny, 2-traktowy z korytarzem. Fasada symetryczna, artykułowana, osiowa. Stiukowa dekoracja artykulacji i okien. W oprawach okien - stylizowane motywy kwiatowo-liściaste. Lizery w środkowej części elewacji zakończone głowami kobiecymi. Szczyt falisty z datą 1909.

więcej »

autor-Bernard Szczech
Tekst pochodzi z broszury pt. "Biskupice wczoraj"