Zabrze Biskupice - spacer

Dzielnice Zabrza


Największe przeobrażenia zabudowy mieszkaniowej występują we wschodniej części dzielnicy. W miejscu wyburzonej tkanki historycznej powstały nowe zespoły o zróżnicowanym charakterze i wyrazie architektonicznym. Kolonia robotnicza Borsiga (Borsigwerk), osiedle typu patronackiego wybudowane w latach 1863-1871, dla pracowników koncernu Borsig Kokswerke A.G. Elementem charakterystycznym założenia jest oś, nosząca wówczas imię założyciela firmy - Augusta Borsiga - do dziś jeszcze pełna uroku, reprezentacyjna aleja kasztanowa, na końcu której w 1855r. usytuowano budynek Zarządu, tzw. Zamek. W bezpośrednim sąsiedztwie tej osi zlokalizowane były obiekty służące wszystkim mieszkańcom osiedla: gospoda ze sklepem, szkoła z kaplicą oraz park. W układzie przestrzennym i funkcjonalnym osiedla zaznacza się również dość wyraźny podział na część północną i część południową. Część północna obejmowała domy mieszkalne o wyższym standardzie wykończenia (przeznaczone dla urzędników i kadry technicznej) oraz gospodę ze sklepem i kantyną urzędniczą, szkołę ewangelicką z kaplicą, plac targowy i jeden z parków. Niektóre domy uzyskiwały funkcje ogólnoosiedlowe, takie jak: dom noclegowy, poczta, mieszkanie lekarza. Natomiast część południowa to jednostajna siatka ulic wraz z typowymi budynkami dla robotników. Wybudowano tam 66 dziesięcio- i dwunastorodzinnych 2- i 3-piętrowych domów, w stylu historyzmu. Monotonia południowej części osiedla jest pozorna. Dzięki rozmieszczeniu istotnych dla całości założenia elementów również zachowuje pewne zróżnicowanie. Wyodrębnić można ulicę Głowackiego prowadzącą na cmentarz ewangelicki, ulicę Rodziewiczówny z przedszkolem katolickim, ulicę Wojciecha - zamieszkaną przez rodziny urzędników koncernu. Ciekawsze obiekty wśród zabudowy osiedla Borsiga, to:

- kaplica ewangelicka (ul. Żmudy 2) - zbudowana ok. 1880r. w stylu historyzmu z elementami neogotyku. Pierwotnie szkoła z kaplicą. Rzut regularny, bryła zwarta, niesymetryczna. Lico ceglane, wieloosiowe, z użyciem cegły w układzie dekoracyjnym. Ryzality ze szczytami i sterczynami w elewacjach bocznych i tylnej. Na parterze mieszkania, na piętrze kaplica ewangelicka z oknami neogotyckimi. Witraże. Wystrój skromny, typowy dla świątyń ewangelickich.

- dawna gospoda i sklep kolonii Borsiga (ul. Okrzei 1) Budynek z 1878r., w stylu historyzmu. Bryła zwarta, zróżnicowana. Człon środkowy fasady z ryzalitem. Fasada symetryczna, artykułowana. Cegła w układzie dekoracyjnym. Dach pulpitowy.

- dawna hala sportowa (ul. Wojciecha 8) Budynek z ok. 1880r. w stylu historyzmu, jednonawowy, z wydzielonymi szatniami. Bryła zwarta, fasada symetryczna, artykułowana. W licu cegła w układzie dekoracyjnym skontrastowana z tynkowanymi blendami. Drewniana galeryjka wsparta na zastrzałach o ozdobnej balustradzie. Obramienia okienne ozdobne, kute kraty.

- dawne przedszkole katolickie (ul. Lelewela 1) zbudowane w 1892r. w stylu historyzmu, prowadzone przez siostry zakonne. Dom piętrowy z poddaszem. Lico ceglane. Poddasze z muru pruskiego z użyciem konstrukcji drewnianej w układzie dekoracyjnym. Zadaszony ganeczek wejściowy. Między oknami piętra rzeźba św. Józefa.

Również w typowej zabudowie osiedla wyróżnić można (pod względem wewnętrznego rozplanowania) dwa podstawowe typy budynków: jeden - o czterech mieszkaniach na kondygnacji i drugi - o sześciu. Obecnie - w stosunku do pierwotnego rozplanowania wszystkie budynki zdradzają wiele zmian i przeróbek. Podział osiedla na część południową i północną, dodatkowo podkreśla kompozycja zieleni osiedlowej, jednocześnie łagodząca monotonię zabudowy poprzez układy parkowe, ciągi uliczne, grupy komponowane oraz ogródki przydomowe. Zabudowie mieszkaniowej towarzyszy zabudowa gospodarcza, usytuowana w rzędach między budynkami - (ul. Lelewela). Cztery kwatery wyznaczają zadrzewione aleje. Układ symetryczny. Najstarsze nagrobki z końca XIX wieku. Na zachód od kaplicy - kwatera żołnierzy niemieckich z okresu I wojny światowej. Nieliczne nagrobki przyścienne. Kaplica z ok. 1880 r. w stylu neogotyckim, murowana, szczyt schodkowy.

Zespół zamkowy: Dawny zespół zabudowań administracyjnych firmy Borsig
Kokswerke to: zamek fabrykanta, sztygarówka, budynek zarządu i budynek mieszkalny. Zespół ten posiada indywidualne cechy stylowe i swobodny układ przestrzenny.

Tzw. "zamek", został zbudowany w 1855 roku w stylu historycznym z elementami neoklasycyzmu. Przebudowy w 1889 i 1925 roku zmieniły pierwotną bryłę budynku. Dziś zamek posiada nieregularny i niesymetryczny rzut, a cztery skrzydła tworzą układ litery "H". Akcentem wysokościowym jest wieża zegarowa, kwadratowa, o podziałach ramowych, z gzymsem. W budynku tym, poza biurami, mieściło się również mieszkanie dyrektora. Niegdyś, w pobliżu zamku znajdowały się stajnie. Obecnie zamek jest siedzibą kilku firm i instytucji. Nastrojowe otoczenie zamku podkreślają drzewa, stanowiące pozostałości parku geometrycznego z licznymi gatunkami drzew egzotycznych, z których zachowało się kilkanaście plantów, o obwodzie pierśnicy do 250 cm. Honorowe usytuowanie - przed budynkiem zamku - posiadały niegdyś trzy platany sadzone dla upamiętnienia narodzin kolejnych synów Augusta Borsiga: Arnolda (1867), Ernesta (1869), Konrada (1873). Obecnie pozostał tylko jeden platan o obwodzie pierśnicy 370 cm. Szczególnymi walorami architektonicznymi i plastycznymi wyróżnia się również dawna willa przy ul. Zamkowej nr 8, zbudowana ok. 1913 r. w stylu modernizmu. Pierwotnie przeznaczona dla dyrektora generalnego huty Borsiga. Rzut regularny, fasada symetryczna, półkolisty wykusz. Brama ze snycerką z emblematami górniczymi i motywem girland kwiatowych. Wewnątrz stropy kasetonowe. Dawny salon i gabinet - parkiety, kominki, polichromia. W klatce schodowej witraże. Dach czterospadowy, kryty dachówką.

Zespół zabudowań zamkowych uzupełniają:
- budynek mieszkalny przy ul. Zamkowej 3 zbudowany w drugiej połowie XIX wieku w stylu historyzmu z elementami neorenesansu, dwupiętrowy. Pierwotnie przeznaczony dla pracowników naukowych Huty Borsiga. Fasada niesymetryczna, artykułowana. Wejście ujęte pilastrami toskańskimi.

- budynek mieszkalny przy ul. Zamkowej 5 zbudowany w pocz. XX wieku w stylu wczesnego modernizmu, w charakterze willowym, pierwotnie przeznaczony dla radcy prawnego Huty Borsiga. Fasada i elewacje symetryczne, artykułowane. W bezpośrednim sąsiedztwie zespołu zamkowego zlokalizowane jest osiedle o niezwykle atrakcyjnej architekturze zieleni. Kolonia "Anna" Rozbudowa przemysłu powodowała wzrost ludności Biskupic. Rozwijał się handel, usługi, rzemiosło. Aby zaspokoić rosnące potrzeby mieszkaniowe na początku XX wieku została zbudowana w zachodniej części Biskupic - Kolonia Anna. Kolonia ta posiada indywidualne cechy stylowe, wyróżniającą, atrakcyjną kompozycją przestrzenną poszczególnych zespołów zabudowy, skalę i architekturę budynków oraz zróżnicowany detal drewniany.

Poszczególne ciągi budynków otoczone są od frontu ogródkami kwiatowymi, natomiast na tyłach budynków - sady. Zespołowi towarzyszy również zieleń w formie szpalerów wzdłuż ciągów komunikacyjnych - głównie przy ul. Tarnogórskiej oraz pojedyncze drzewa o walorach kompozycyjnych i plastycznych. Kompozycję przestrzenną kolonii wyznaczają osie podłużne układu wzdłuż ul. Reja i Brondera oraz oś poprzeczna łącząca te ulice. Interesującym zamknięciem głównej osi widokowej i kompozycyjnej Kolonii Anna jest zespół budynków przy ul. Kasprowicza. Pojedynczą enklawę zieleni wysokiej stanowi działka szpitala przeciwgruźliczego, a budynek główny szpitala dzięki interesującej bryle, stanowi zamknięcie osi ul. Brondera.

Największe zmiany w historii Biskupic spowodowało pojawienie się w 2 połowie XIX wieku przemysłu górniczo-hutniczego. Spokojna, mała wieś przekształciła się w ośrodek przemysłowy, liczący prawie 10000 mieszkańców. Powstały: kompleks zakładów Borsiga na wschód od Starych Biskupic oraz Pole Ludwik w północno-zachodniej części dzielnicy.

autor-Bernard Szczech
Tekst pochodzi z broszury pt. "Biskupice wczoraj"

Szukaj



Menu

Losowe zdjęcie

Dobrze wiedzieć

Losowe zdjęcie

Dobrze wiedzieć