Historia miasta Zabrza

Dzisiejsze Zabrze zajmuje obszar 80 km² i jest zamieszkałe przez ok. 200 tys. osób. Położone jest w zachodniej części Górnego Śląska i graniczy od północy z gminą Zbrosławice, Tarnowskimi Górami i Bytomiem, od zachodu z Gliwicami, od południa z gminą Gierałtowice, a od wschodu z Rudą Śląską. Przez teren miasta przepływają: Bytomka, Kłodnica, Czarniawka i Potok Żernicki. Powstało ono z połączenia kilku sąsiadujących ze sobą gmin, będących osadami wiejskimi, posiadającymi swoją odrębną historię i wielowiekową niezależność, których początki sięgają średniowiecza. Najstarszą dzielnicą Zabrza są Biskupice. W XIII wieku osada ta należała do Ujazdu, włości biskupa wrocławskiego. W 1222 roku książę Kazimierz Opolski zezwolił owemu biskupowi na osiedlenie kolonistów w Ujeście, zaś w 1260 roku syn Kazimierza- książę Władysław Opolski- dał pozwolenie na kolonizację istniejących osad, m.in. Biskupic i Mikulczyc oraz potwierdził biskupom wrocławskim prawo do zakładania nowych osad. Wkrótce więc (ok.1300 roku), w niedalekiej odległości od Biskupic, na drugim brzegu rzeki Bytomki, powstała nowa osada określana przez ludność Biskupic jako "Sadbre", czyli miejscowość leżąca "za brzegiem". Z kolei najnowsza hipoteza dotycząca pochodzenia nazwy "Zabrze", skłania się ku poglądowi, iż nazwa miejscowości wzięła się z pagórkowatego ukształtowania terenu, na którym leży Zabrze. Bowiem pierwotna jego nazwa "Sadbre" miała określać położenie osady względem innego obiektu terenowego, a mianowicie "debra", "debrz", to po staropolsku "urwiste, zarosłe wzgórza, wśród których płynie potok", a więc miejsce za debrami. W tym samym czasie na południowy wschód od Zabrza, po drugiej stronie borów, powstała inna wieś, zwana od swego położenia Zaborzem (Saboria). Początek dzisiejszemu miastu Zabrzu dały więc takie pierwotne osady, jak: Biskupice, Mikulczyce i Zaborze. ⁴

Niedługo potem powstały takie wsie, jak : Grzybowice, Rokitnica, Makoszowy i Poręba, które obecnie również są dzielnicami Zabrza. Osady te, zakładane jako czynszowe wsie biskupie na prawie niemieckim, były i przez długie lata pozostawały wsiami rolniczymi. Pewien dochód przynosiła też gospodarka rybna w okolicznych stawach. Ponadto znaczącym bogactwem okolicy były pokłady rudy darniowej, którą wydobywano już w średniowieczu. Jednak w połowie XIV wieku złoża te zostały wyczerpane. Ponowny krótkotrwały rozwój kopalnictwa nastąpił w XVI wieku. ⁵

Jednak przez wieki tereny zabrzańskie pozostawały przede wszystkim terenami rolniczymi, zmieniając całkowicie swoje oblicze dopiero na przełomie XIX i XX wieku, który to okres stał się okresem burzliwej industrializacji, a decydującym o tym fakcie czynnikiem okazał się węgiel kamienny. ⁶

Jolanta Zalewska