Industrializacja

"...Zabrze, najbardziej śląskie miasto
ze wszystkich śląskich miast,
czyli najbardziej polskie miasto
ze wszystkich polskich miast..."

Charles de Gaulle

Niniejsza praca zawiera opis ogółu zmian, do jakich doszło w jednym z górnośląskich miast- mieście Zabrzu w XIX i XX wieku, pod wpływem dokonującej się w tym czasie industrializacji. Przedstawiono więc tutaj pokrótce historię Zabrza, jego stopniowego przekształcenia z terenu typowo rolniczego w teren stricte przemysłowy oraz opisano wpływ rozwoju przemysłu na poszczególne dziedziny życia w tym mieście.

Wydarzeniami, które symbolizowały wiek XIX i XX w Zabrzu były- w przypadku wieku XIX: wykorzystanie na szeroką skalę zainstalowanej pod koniec XVIII wieku pod Tarnowskimi Górami maszyny parowej, której masowe zastosowanie w XIX wieku w przemyśle śląskim, w tym i w zabrzańskim, zrewolucjonizowało wiele gałęzi owego przemysłu i przyczyniło się do jego wciąż postępującego rozwoju, a co za tym idzie- do zmiany wizerunku miast śląskich, którym jest również Zabrze.

Natomiast w przypadku wieku XX były to: trzy powstania śląskie (1919r., 1920r., 1921r.), rozgrywające się na terenie miast śląskich, w tym również na terenie Zabrza, i przeprowadzony na tych ziemiach przez władze alianckie plebiscyt (1921r.), oraz uzyskanie przez Zabrze - największą wieś ówczesnej Europy, po długich latach starań praw miejskich (1922r.).

Ponadto ukazano także w tej pracy obraz dzisiejszego miasta Zabrza, które podzieliło los podobnych mu miast górnośląskich, jako regionu zdegradowanego pod wieloma względami, w wyniku utrzymującej się przez długi czas na jego terenie nadkoncentracji przemysłu. Pokazano też, jakie zmiany dokonały się w obrazie miasta, pod wpływem transformacji ustrojowej w 1989 roku.

Aby jednak można było przejść do opisu zmian zachodzących w Zabrzu podczas tych dwu ostatnich stuleci, zmian dokonujących się pod wpływem zmiany charakteru tego miasta z rolniczego w typowo przemysłowy, należałoby wyjść od ogólnej definicji miasta, a także zdefiniować pojęcie miasta przemysłowego i wreszcie pojęcie industrializacji.

W Słowniku Socjologicznym K. Plechnickiego i P. Załęskiego miasto oznacza "historycznie ukształtowane, wewnętrznie spoiste i relatywnie trwałe skupisko mniej lub bardziej społecznie i kulturowo heterogenicznych jednostek, powstałe jako wynik koncentracji ludzi wykonujących zawody nierolnicze, charakteryzujące się przede wszystkim intensywną zabudową, rozwiniętą siecią komunikacyjną, transportową i energetyczną, produkowaniem dóbr i usług, także dla zewnętrznego odbiorcy." ¹

W powołanym powyżej Słowniku Socjologicznym występuje również pojęcie miasta przemysłowego, które to pojęcie odpowiada miastom śląskim, jakim jest Zabrze. Otóż miasto przemysłowe to takie, którego podstawowe i zasadnicze formy funkcjonowania, działania i rozwoju są silnie zorientowane i skupione na zdobywaniu i przetwarzaniu przez przemysł zasobów naturalnych i dostosowaniu im potrzeb ludzkich, przy czym proces ten stale angażuje udział wielkiego kapitału i szeroki zakres pracy ludzkiej. Miasto przemysłowe jest, więc traktowane prawie wyłącznie jako zaplecze do produkcji przemysłowej, a jego podstawową funkcją jest dostarczanie rąk ludzkich, które są niezbędne tej właśnie produkcji. ²

Z kolei pod pojęciem industrializacji należy rozumieć "rozwój gospodarczy kraju w kierunku przemysłowym, wprowadzenie wielkoprzemysłowej techniki do gospodarki kraju; uprzemysłowienie." ³

Jolanta Zalewska