Historia Zabrza - autor: Piotr Hnatyszyn

Dnia 27 marca 1873 roku król Prus Wilhelm podjął decyzję o podziale dotychczasowego powiatu bytomskiego na 4 mniejsze powiaty: bytomski, katowicki, tarnogórski i zabrski. Jako siedzibę ostatniego z tych powiatów wyznaczono wieś (jeden z niewielu takich przypadków), faktycznie zresztą nieistniejącą. Tak się bowiem składa, że nazwę Zabrze nosił okręg urzędowy (Amtsbezirk) grupujący gminy wiejskie Dorota, Małe Zabrze i Stare Zabrze. Nowo powstały powiat miał powierzchnię 2,21 mili kwadratowej (11 962 ha) i liczył 38 981 mieszkańców. Znalazło się w nim 16 gmin: Bielszowice, Biskupice, Bujaków, Chudów, Dorota, Kończyce, Maciejów, Makoszowy, Małe Zabrze, Paniowy, Paniówki, Pawłów, Ruda, Sośnica, Stare Zabrze, Zaborze, oraz 11 samodzielnych okręgów dworskich Spośród pozostałych miejscowości wchodzących w skład obecnego Zabrza, Grzybowice, Marienau, Philippsdorf i Mikulczyce znalazły się w powiecie tarnogórskim, zaś Rokitnica pozostała w pomniejszonym powiecie bytomskim.

Jak już wspomniano, wyznaczenie wsi na siedzibę powiatu było ewenementem. Małe wioski zaczęły przeobrażać się w coraz większe centrum administracyjne. Rozwój przemysłu, przede wszystkim ciężkiego, powodował napływ dużej liczby ludności. Biorąc to pod uwagę zabrski sejmik powiatowy na posiedzeniu w dniu 24 listopada 1875 roku, powziął decyzję o utworzeniu gminy miejskiej poprzez połączenie gmin Małe Zabrze, Doroty z kopalnią "Guido", części Starego Zabrza z hutą "Donnersmarck", kolonii skarbowych Zaborze A, B, C oraz drobnych części okręgów dworskich Zabrze i Zaborze. Z odpowiednim projektem zwrócono się do króla pruskiego. Ten go jednak nie zaakceptował, co było zresztą na rękę miejscowym przemysłowcom. Działalność na terenach wiejskich była mniej skrępowana przepisami, unikali ponadto znacznych świadczeń komunalnych i płacenia podatków przysługujących miastu.

Również ostatnie ćwiartka XIX i początek XX wieku to intensywny rozwój terenu obecnego Zabrza w wielu różnych dziedzinach. W 1894 roku w okręgu zabrzańskim uruchomiono łączność telefoniczną, oddano do użytku parową linię tramwajową Gliwice - Zabrze oraz wybudowano wodociąg dostarczający do Zabrza wodę z Zawady koło Pyskowic. Pod koniec 1897 roku z elektrowni wybudowanej w Zaborzu popłynął pierwszy prąd, co pozwoliło rok później zelektryfikować tramwaje. Druga linia tramwajowa w 1898 roku połączyła Zabrze z Bytomiem. W tymże 1898 roku w Biskupicach Franz von Ballestrem wy-budował kopalnię "Castellengo". Kolejne kopalnie powstały w 1901 roku w Mikulczycach (późniejsza "Abwehrgrube") oraz w 1906 roku koło Makoszów (późniejsza "Delbrückschächte"). Wybudowano także nowe kościoły. W 1885 roku poświęcono kościół pw. św. Franciszka w Zaborzu, w 1896 roku konsekrowano kościół pw. św. Wawrzyńca w Mikulczycach, zaś w 1900 kościół pw. św. Anny w Dorocie.

W 1905 roku poświęcono w Zaborzu ewangelicki kościół Królowej Luizy, a w 1912 kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa wybudowany w Rokitnicy. Zaczęto także dbać o zdrowie mieszkańców. Rozbudowano istniejący od 1856 roku w Małym Zabrzu szpital Spółki Brackiej. Nowe szpitale wybudowano w 1889 roku w Zaborzu i w 1910 roku w Zabrzu.

Kolejne starania o utworzenie jednej gminy o charakterze miejskim podejmowane były na początku XX wieku. Zakończyły się one połowicznym sukcesem. Jego Królewska Mość zgodnie z dekretem z 20 lutego 1905 roku postanowił, że z dniem 1 kwietnia tegoż roku położone w powiecie zabrskim gminy wiejskie Stare Zabrze i Dorota, a także obszar dworski Zabrze przyłączone zostaną do gminy wiejskiej Małe Zabrze, która w przyszłości nosić ma nazwę Zabrze. Dodatkowo do nowo powstałej gminy włączono kolonię C należącą do Zaborza i fragmenty obszaru dworskiego Zaborze graniczące z kolonią C. Na mocy tego samego dekretu pozostałą część obszaru dworskiego Zaborze włączono do gminy wiejskiej Zaborze. Z kolei należące dotychczas do Starego Zabrza kolonie Gwozdek i Kuźnica przyłączono do Maciejowa, powiększając wydatnie jego obszar. Gminę Zabrze podzielono na 2 okręgi urzędowe: Zabrze-Północ i Zabrze-Południe. Granicę pomiędzy nimi stanowiła linia kolejowa Zabrze - Gliwice.

W chwili utworzenia, Zabrze zamieszkiwało 55 643 mieszkańców. Nowa nazwa gminy utrzymała się przez następne 10 lat. 3 grudnia 1914 roku na posiedzeniu Rady Gminy Zabrze postawiony został wniosek o zmianę nazwy gminy i powiatu Zabrze na Hindenburg. Nowa nazwa nadana miała być na cześć generała Paula von Beneckendorff und von Hindenburg, który zatrzymał ofensywę rosyjską w Prusach Wschodnich w bitwach pod Tannenbergiem i nad jeziorami mazurskimi. Rada uchwaliła wniosek jednogłośnie, zaś cesarz Wilhelm II zezwolił na tę zmianę 21 lutego 1915 roku. W ciągu kilku następnych lat nazwa Hindenburg O/S. pojawiła się na dokumentach, pieczęciach i mapach. Problem nazwy gminy i powiatu stanął ponownie na obradach Rady Gminy w dniu 19 grudnia 1919 roku. Zgłoszony wtedy wniosek by wrócić do starej nazwy, nową ujmując w nawias, został przyjęty większością głosów. Ponieważ na początku następnego roku władzę na Górnym Śląsku objęła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa, do niej wpłynęła uchwała Rady Gminy. W połowie kwietnia 1920 roku Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa uchwałę zatwierdziła. Mimo protestu części radnych sejmiku powiatowego, zapis "Zabrze (Hindenburg)" obowiązywał tak w gminie, jak i w powiecie do 20 lipca 1922 roku, to jest do powrotu do nazwy Hindenburg.