Opracowanie - Mru Mru

W 1906 r. nastąpiło uruchomienie kopalni dysponującej dwoma szybami wydobywczymi, a następnie rozpoczęto budowę przykopalnianej koksowni. Działaniami tymi zajęła się III Inspekcja Górnicza w Bielszowicach, podlegająca Państwowej Dyrekcji Kopalń w Zabrzu. Powierzyła ona budowę koksowni spółce "Oberschlesische Kokswerke und Chemische Fabriken", będącej wówczas największym producentem koksu i węglopochodnych.

Prace budowlane obejmowały lata 1906 - 1908 i zakończyły się oddaniem do użytku baterii I i II posiadających po 33 komory koksownicze typu Otto - Hoffman z poprzecznymi regeneratorami. Komora mieściła 7 ton surowego węgla, przy czasie koksowania 36 godzin i wydajności 5,2 tony koksu. Wraz z uruchomieniem koksowni oddano do użytku wieżę węglową, o pojemności 800 ton, stację mielniczą posiadającą dwa dezyntegratory, których wydajność wynosiła po 25 ton węgla na godzinę, oraz sortownię drobnego koksu o wydajności 400 ton na dobę. Ładowanie grubego koksu następowało przy użyciu wideł bezpośrednio z rampy baterii na wagony kolejowe. Gaz odsysały dwie ssawy o napędzie parowym o mocy przerobowej od 10 do 15 tys. m³ gazu na godzinę. Koksownia posiadała również amoniakalnię, w skład której wchodziły 3 aparaty do produkcji wody amoniakalnej i dwa urządzenia do wytwarzania soli amoniakalnej. Powstała też benzolownia systemu Carl Still - Recklinghausen.

Gaz koksowniczy zużywano do opalania baterii, a jego nadmiar kierowany był do kotłowni wyposażonej w 7 kotłów parowych, dostarczających po 2 tony pary na godzinę o temperaturze 350°C i ciśnieniu 12 atmosfer. W sąsiedztwie koksowni wybudowano elektrownię, skąd prąd elektryczny kierowano do koksowni i kopalni. Elektrownia posiadała turbinę parową, napędzającą generator o mocy 1,1 MW oraz 5 generatorów elektrycznych o mocy 9,1 MW. W roku 1908 oddano do użytku płuczkę przygotowującą węgiel dla koksowni. Rok później zakończono pierwszy etap budowy Koksowni "Delbrück", produkującej 270 ton koksu hutniczego i opałowego na dobę. Rozbudowa koksowni była związana z wciąż rosnącym zapotrzebowaniem na koks i węglopochodne, co w efekcie zaowocowało powstaniem w 1911 r. dwóch nowych baterii typu Otto - Hoffman. Ich uruchomienie zwiększyło produkcję zakładu do 520 ton koksu na dobę. Do użytku oddano zbiornik gazu o pojemności 10 tys. m³ oraz nową kotłownię wyposażoną w 7 kotłów dostarczających 14 ton pary na godzinę. Para ta była przeznaczana do zasilania maszyn wyciągowych Kopalni "Delbrück". Powstała też kompresorownia tłocząca gaz na terenie koksowni dzięki dwóm napędzanym przez silniki elektryczne kompresorom o wydajności 4 tys. m³ gazu na godzinę, nadając mu ciśnienie 7 atmosfer. Zakład posiadał też własną ślusarnię i warsztaty mechaniczne. Roczny bilans produkcji koksowni wynosił 190 tys. ton koksu i 20 tys. ton węglopochodnych. Koksownia "Delbrück" weszła w skład nowo utworzonej spółki "Chemische Werke Oberschlesien", mającej zajmować się dystrybucją gazu oraz przerobem i wykorzystaniem węglopochodnych.

Rok 1920 to czas modernizacji przedsiębiorstwa. Powstała wówczas nowa stacja sprężania gazu koksowniczego, umożliwiająca przesyłanie jego nadmiaru do sieci gazowniczej miasta Zabrze. W 1923 r. państwowy koncern "Preussiche Bergwerk und Hütten" AG. z siedzibą w Berlinie, który zarządzał podległymi mu przedsiębiorstwami za pośrednictwem Dyrekcji Górniczej w Zabrzu, wydzierżawił Koksownię i Kopalnię "Delbrück". W 1924 r. przystąpiono do remontu baterii I i II oraz rozbudowy kotłowni. Zamontowano w niej dwa nowe kotły typu Steinmüller, dostarczające po 6 ton pary o ciśnieniu 6 atmosfer. Trzy lata później, w 1927 r., zdecydowano się na gruntowne unowocześnienie przedsiębiorstwa. Po 2 latach oddano do użytku całkowicie zmechanizowaną baterię systemu Still, posiadającą 56 komór o pojemności po 15,6 ton wsadu, z którego uzyskiwano 11,4 ton koksu. Wydajność nowej baterii, dostarczającej 520 ton koksu na dobę, równała się zdolności produkcyjnej czterech dotychczasowych baterii typu Otto - Hoffman. Czas wielkiego kryzysu gospodarczego, przypadającego na przełom lat 20. i 30. XX wieku, spowodował spadek zamówień na koks hutniczy i opałowy, co w konsekwencji przyczyniło się do ogólnego zmniejszenia produkcji koksowni, szczególnie widocznego na przykładzie surówki, której produkcja spadła o 90%. Jednak licząc na wzrost koniunktury gospodarczej, w późniejszym okresie zdecydowano się na przeprowadzenie modernizacji zakładu. W latach 1928-30 zdemontowano stare baterie III i IV, a w ich miejsce 15 marca 1930 r. uruchomiono drugą baterię typu Still. Była ona wyposażona w 54 komory - każda o pojemności 16 ton wsadu, z którego otrzymywano po 12 ton koksu. Unowocześniono również urządzenia współpracujące z bateriami, powstała nowa stacja miernicza, posiadająca dwa dezyntegratory o wydajności 25 ton na godzinę każdy, oddano do użytku dwa zbiorniki węgla surowego o pojemności po 250 ton oraz wybudowano dwie wieże mieszczące po 1.000 ton węgla. W 1932 r. zmodernizowane urządzenia sortowni koksu przyczyniły się do zwiększenia jej wydajności z 1.100 do 1.700 ton na dobę. Wydział węglopochodnych również doczekał się nowych inwestycji. Oddano do eksploatacji zarówno cztery nowe, intensywne chłodnice gazu (jedną systemu Meyera i trzy systemu Otto) o łącznej powierzchni chłodzenia 8.000 m2, jak i zbiorniki smoły oraz rozdzielacze przeznaczone dla smoły i wody amoniakalnej. Uruchomiono również 2 sytniki i 2 aparaty odpędowe amoniaku oraz suszarnię do siarczanu amonu. Powstały też chłodnie, wymienniki, aparaty odpędowe benzolu, płuczki benzolowe oraz instalacja do regeneracji oleju płuczkowego. Oddano do użytku dwie ssawy gazowe - jedną o wydajności 40 tys. m³ na godzinę oraz drugą - o wydajności 25 tys. m³ na godzinę. W listopadzie 1939 r. likwidacji uległa nieopłacalna elektrownia, co spowodowało rozbudowę stacji kompresorów w celu uniknięcia kierowania nadmiaru gazu do sieci miejskiej.

W latach 1937-39 przebudowano baterie I i II typu Otto - Hoffman powstałe w latach 1908-1909. Poprawiono system ogrzewania komór koksowniczych, powiększając jednocześnie ich wymiary do pojemności 8 ton węgla. Produkowały one odtąd 340 ton koksu na dobę. W 1939 r. uruchomiono instalację do półkoksowania węgla o wydajności 120 ton na dobę. Zakład został gruntownie przebudowany, zwiększyła się jego produkcja do 1.630 ton koksu na dobę, również dostawy węglopochodnych uległy powiększeniu. Koksownia zużywała węgiel kamienny z Kopalni "Delbrück" i łącznie stanowiły dochodowe przedsiębiorstwo, przynoszące po kilka milionów marek zysku rocznie. Mimo wielkiego kryzysu gospodarczego w latach 1929 - 30, który spowodował likwidację trzech zabrzańskich koksowni ("Poręba", "Kolejowa", "Glück-Auf") firmie udało się przetrwać. Okres międzywojenny był więc bardzo korzystny w historii Koksowni "Delbrück". Lata II wojny światowej w znacznym stopniu wpłynęły na dalsze losy przedsiębiorstwa. W 1942 r. powstały plany rozbudowy Koksowni "Delbrück" o dwie nowe baterie dostarczające 1.700 ton koksu na dobę. Pomimo rozpoczęcia budowy w 1943 r., inwestycja została wstrzymana w listopadzie roku następnego z powodu braku odpowiedniej ilości materiałów koniecznych do ich budowy. Na kilka dni przed wkroczeniem do Zabrza Armii Czerwonej zakład opuściło jego niemieckie kierownictwo, wydając polecenie wygaszania baterii. Odeszła też część załogi. Radziecki wojskowy zarząd, który przejął koksownię 27 stycznia 1945 r., dysponował zaledwie częścią niezbędnej załogi i nadzoru technicznego. Wobec braku odpowiedniego doświadczenia w nadzorowaniu pracą przedsiębiorstwa, jego prowadzenie okazało się zadaniem zbyt trudnym. Nastąpiły przerwy w ogrzewaniu pracujących baterii, co przy panujących wtedy niskich temperaturach doprowadziło do całkowitego zniszczenia baterii I i poważnego uszkodzenia baterii II. W lepszym stanie znajdowały się baterie Otto - Hoffman. W połowie kwietnia 1945 r. radziecka administracja wojskowa zdecydowała się przekazać koksownię stronie polskiej. Koksownia "Makoszowy" wraz z Kopalnią "Makoszowy" zjednoczyły się, wchodząc w skład Gliwickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. Jednocześnie przy pomocy załogi udało się uruchomić baterie typu Otto - Hoffman wraz z oddziałem węglopochodnych.

W maju 1945 r. przystąpiono do remontu baterii II. Pierwszy koks uzyskano we wrześniu, a dwa miesiące później zakończono wszystkie prace. Działania te umożliwiły uzyskanie do końca 1945 r. 95 tys. ton koksu, 3.800 ton smoły, 1.200 ton benzolu, 1.600 ton siarczanu amonu oraz 41,7 milionów m³ gazu. Ciągła odbudowa koksowni w ramach planu 3-letniego pozwoliła pod koniec lat 40. zwiększyć produkcję do 295 tys. ton koksu, 20 tys. ton węglopochodnych, 117 milionów m³ gazu. W 1947 r. na przeszkodzie dalszym pracom remontowym stanął brak środków finansowych oraz niezbędnych materiałów. W roku następnym rozebrano nieczynną od trzech lat baterię I. W roku 1949 natomiast przystąpiono do budowy dwóch nowych baterii typu Otto, które razem dysponowały 56 komorami. W sierpniu 1951 r. dokonano ich rozpalenia, natomiast produkcja ruszyła 10 listopada. Rozrost zakładu pozwolił zwiększyć produkcję do poziomu 430 tys. ton koksu, 30 tys. ton węglopochodnych i 169 milionów m³ gazu w 1952 r. W 1950 r. nastąpił ponowny rozdział koksowni od kopalni, powołano również samodzielny Zakład Koksowniczy "Makoszowy" podlegający Centralnemu Zarządowi Przemysłu Koksochemicznego w Zabrzu Biskupicach. Do 1954 r. był on nadzorowany przez Ministerstwo Górnictwa, następnie przez Ministerstwo Hutnictwa (1954-57), w końcu przez Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego (1958 r.). W 1956 r. Centralny Zarząd Przemysłu Koksochemicznego przekazano do Zjednoczenia Hutnictwa Żelaza i Stali, kierującego odtąd sprawami koksowni. Od tej chwili rozbudowa koksowni skupiła się na interesach hutnictwa, powodując zmniejszenie inwestycji w przetwarzanie węglopochodnych. Wobec ciągłego pogarszania się stanu technologicznego baterii II, jej eksploatacja stała się nieopłacalna i wyłączono ją w listopadzie 1952 r. W 1953 r. rozpoczął się proces budowy nowej baterii II, która w czerwcu 1955 r. została włączona do produkcji. Nowa inwestycja spowodowała zwiększenie produkcji Koksowni "Makoszowy" do poziomu 620 tysięcy ton koksu, 42 tysięcy ton węglopochodnych oraz 245 milionów m³ gazu. Uruchomiono również odfenolownię benzolowo-ługową. W 1957 r. powstała też nowa kotłownia, mająca w wyposażeniu kotły typu Borsig. W wyniku daleko posuniętego rozwoju koksowni, poprawie uległa zatem również sytuacja socjalno-bytowa załogi, dla której wybudowano w 1959 r. nowoczesną łaźnię, ambulatorium i hotel robotniczy. W 1967 r. uruchomiono nową 53-komorową baterię typu M-63, która weszła w skład pracujących wówczas systemem ubijanym 4 baterii koksowniczych. W 1968 r. wyłączono z ruchu baterię V, rok później baterię VI. Po odbudowie w 1969 r. uruchomiono baterię III, a w 1970 r. baterię IV, będące 28-komorowymi bateriami z dolnym opalaniem typu Otto, przystosowanymi do obsadzania komór systemem zasypowym.

W 1972 r. bateria II została wyłączona z eksploatacji, a po kapitalnym remoncie odbudowana i oddana do użytku jako M-63 typ Koksoprojekt. W latach 60., zastępując starą halę ssaw, wybudowano nową, wyposażając ją w 2 ssawy typu EKM, których wydajność wynosiła po 54 tys. nm³ na godzinę. Wzniesiono również nowy magazyn główny.

W drugiej połowie lat 80., wobec narastających nacisków społeczeństwa domagającego się likwidacji koksownictwa w Zabrzu, Kombinat Koksochemiczny "Zabrze" S.A. i Koksownia "Makoszowy" zostały zmuszone do przedsięwzięcia określonych działań proekologicznych. Opracowano więc i zaczęto realizację programu dostosowawczego koksownię do wymogów ekologicznych. Głównym jego zadaniem było wdrożenie szeregu nowatorskich rozwiązań w zakresie ochrony powietrza, oczyszczania ścieków czy modyfikacji procesu gaszenia koksu. Stan techniczny i uwarunkowania rynkowe spowodowały zatrzymanie pracy baterii koksowniczej nr IV dnia 22 września1999 r. Wkrótce wyłączono baterię nr III (27 stycznia 2000 r.), a następnie baterię nr II (26 marca 2002 r.). Po zatrzymaniu ostatniej baterii koksowniczej nadal pracowała kotłownia, produkując parę na potrzeby likwidowanej koksowni oraz na potrzeby KWK "Makoszowy". Ostatecznie zatrzymano również i pracę kotłowni. Stało się to 10 kwietnia 2004 r.