autor - Dariusz Guz

Wybierz zakład fotograficzny   1. Babin Gabriele   2. Bader Otto   3. Berger Wilhelm   4. Bock Paul   5. Diga Karl   6. Drache Walter   7. Dytko Ludwig   8. Ehrenberg Bernh.   9. Eitner Valy 10. Eva Fot. Art. 11. Franke Maria 12. Franosch Josef 13. Frappant zabrze 14. Gabrisch Franziska 15. Gabrisch Heinrich 16. Gabrysch Heinz 17. Gaida Ignatz 18. Germania 19. Glemnitz Otto 20. Glowa Karl 21. Glusa Stephanie 22. Glückauf Atelier 23. Goldbach Otto 24. Grichtol Alois 25. Grosse Gertrud 26. Gruschke Erich 27. Hedwig 28. Hindenburg 29. Hohenzollern 30. Jaschek August 31. Jaschek Berta 32. Juncker Gustaw 33. Kinder Josef 34. Köhler August 35. Köhler Franziska 36. Konietzny Emil 37. Kowolik Heinrich 38. Krüger Frnaz. 39. Kubosa Heinrich 40. Kulik Johann 41. Langosch Konrad 42. Marek Agnes 43. Marek Theodor 44. Maron Franz 45. Matzel Franz 46. Mazur Otto 47. Mestel Elisabeth 48. Michna Oskar 49. Most Margarete 50. Müller M. 51. Neumann Ernst 52. Olearczyk Marie 53. Olbrich Bruno 54. Pankalla Josef 55. Pawel Hedwig 56. Pawliczek Johann 57. Piwczyk P 58. Pollok Paul 59. Poner Hedwig 60. Pozimski Hedwig 61. Rembrandt Atelier 62. Richter Fritz Herman 63. Salbert Gertrud 64. Salbert Peter 65. Saur Curt 66. Schaletzky Adolf 67. Schaletzky Atelier 68. Schelenz Else 69. Schier Georg 70. Schiwietz Erwin 71. Schmeka Otto 72. Schmutny Karl 73. Schmuttny Karl 74. Schloz Georg 75. Schölpert Robert 76. Schrimer Curt 77. Schulze August 78. Schydlo Otto 79. Silbergleit Hugo 80. Simon Paul 81. Simon Wilhelm 82. Smutny Rudolf 83. Sliwka Arnold 84. Sliwka Franz 85. Steckel Max 86. Teichner S. 87. Thaul Josef 88. Tkotsch 89. Tockus S. 90. Ulraum Josef 91. Volkmann Carl 92. Wessel Sigurd 93. Wieczorek Alfred 94. Wieczorek Paul 95. Wieczorek 96. Wieland Paul 97. Wiertelorz Raphael 98. Wunderman Marie

Pracę dedykuję Ani

Berger, Maron, Wieland czyli rzecz o zabrzańskich fotografach 1890 - 1945.

Uważam, że właściwym w tym miejscu będzie wyjaśnienie powodów, dla których zdecydowałem się na zebranie i wykonanie prezentowanego na stronie opracowania.

Pierwszym i najważniejszym, była moja pasja - kolekcjonowanie dokumentów, pocztówek, zdjęć, przedmiotów użytkowych i wielu innych pamiątek związanych z Zabrzem.

Drugim - brak publikacji, dzięki której mógłbym poszerzyć swoją wiedzę o zebranych przedmiotach.

Stwierdziłem, więc, że praca taka jest potrzebna i może być użyteczna.
Z roku na rok kolekcja gromadzona pod dachem "domowego muzeum" powiększała się, a równocześnie z nią ilość wyszukanych przeze mnie materiałów, zapisywanych w komputerze bądź na luźnych, pojedynczych kartkach.
W międzyczasie ukazały się pozycje przedstawiające miasto na starej fotografii i pocztówce. Wydawnictwa te tylko częściowo zaspokoiły mój głód informacji. Oprócz pocztówek pokaźną cześć moich zbiorów stanowią profesjonalne fotografie Zabrzan i zabrzańskiej architektury, a informacje dotyczące autorów tych zdjęć w powyższych wydawnictwach były dla mnie niewystarczające. Postanowiłem, że pierwszym moim "dziełem" będzie opracowanie o zabrzańskich fotografach i ich pracach.

Stworzony wcześniej projekt zaczął się urzeczywistniać, ale jak mówi przysłowie "apetyt rośnie w miarę jedzenia" - informacji ciągle było mało. Za każdym razem, kiedy dotarłem do nowej informacji lub w moich dłoniach pojawiał się kartonik ze zdjęciem, pod którym widniało nieznane mi dotąd nazwisko fotografa, czułem się tak jakbym odkrył na nowo zapomnianą już cząstkę historii Zabrza.

W taki oto sposób, w czasie, który mogłem poświęcić mojej pasji, korzystając ze źródeł podanych w przypisach i bibliografii, zgromadziłem informacje zamieszczone w prezentowanym opracowaniu.

Mam nadzieję, że niniejsza informacje zawarte na stronie będą pomocne w poszukiwaniach minionych dni dla wielu podobnych do mnie - osób zauroczonych miastem i starą fotografią.

Szczególne podziękowania składam mojemu promotorowi Monice Kantorskiej i korektorowi Ewie Szczeponik.

Datowanie zabrzańskiej fotografii

Poniżej w podpunktach opisałem, na jakie szczegóły zwracam uwagę próbując określić datę powstania fotografii.

1. Zapiski dat na zdjęciach.

Oglądając zdjęcia z mojej kolekcji można zauważyć, że na niewielu z nich fotografowie umieścili datę.
Na 114 eksponatach znajdujących się w kolekcji (104 zdjęcia, 6 pocztówek, 1 odbitka, 2 koperty na zdjęcia, 1 aparat fotograficzny), tylko na 5 znalazły się daty zamieszczone przez fotografa - na dwóch zdjęciach wykonanych przez Gustava Juncker'a i na trzech zdjęciach Curta Saura.
Na pierwszych dwóch zdjęciach wykonanych w atelier Gustava Junckera zostały umieszczone daty informujące o roku i z jakiej okazji zostały wykonane, a nawet jak w przypadku jednego zdjęcia możemy określić również dzień i miesiąc wykonania zdjęcia gdyż Barbórka obchodzona jest 4 grudnia.
Na pozostałych trzech pochodzących z atelier Curta Saur'a została umieszczona data informująca o otrzymanej w 1892 roku nagrodzie na wystawie w Świdnicy. W przypadku Curta Saur'a data pozwala na określenie górnej granicy powstania zdjęcia.
Na niektórych moich fotografiach na awersie, bądź rewersie widnieją odręcznie napisane daty lub inne informacje umożliwiające określenie przybliżonej daty powstania fotografii. Zapiski te dużo mogą nam powiedzieć o dacie powstania fotografii, ale należy jednakże traktować je z pewną dozą ostrożności. Na przykład na rewersie jednego ze zdjęć wykonanych w Atelier Maron widnieje napis - "poległy w czasie I wojny światowej wujek Andrzej z narzeczoną". Informacja ta pozwala nam na określenie górnej granicy wykonania zdjęcia na 1918 rok. Na rewersie drugiego zdjęcia wykonanego w Atlier Maron znajduje się zapisana odręcznie data 1918. Nabyłem je w kolekcji zdjęć rodzinnych. Na każdym z tych zdjęć była zapisana data, mogę, więc przypuszczać, iż jest to data wykonania fotografii.

2. Znajomość historii fotografii.

Górną granicę powstania zdjęcia można określić znając daty wprowadzenia poszczególnych formatów, rodzajów zdjęć, techniki obróbki zdjęć itp.

a) format zdjęć

Pierwszy format zdjęcia atelierowego został wprowadzony i opatentowany przez Adolphe Eugene Disderi'ego w 1854 roku. Format carte-de-visite CdV (zdjęcie o szerokości 5,35 cm i wysokości 8,89 cm naklejano na kartoniku o szerokości 6,0 i wysokości 10,0 cm). Grubość zdjęć formatu CdV zmieniała się w czasie. W latach 1858-1870 grubość kartonu, na który przyklejano zdjęcie wynosiła poniżej 0,5 mm, do około 1880 od 0,5 do 0,75 mm, a później do 1 mm.
Następnie wprowadzone zostały do użytku inne formaty i tak pod koniec 1865 roku Mathew Brady wprowadza format gabinetowy Carte-album albo Cabinet-photograph CC lub Imperial carte-de-visite (format 10,8 x 16,5 cm) stosowany do końca XIX wieku.,Około 1870 roku zostaje wprowadzony format Mignonette (format 4 x 8 cm) i Victoria (format 10 x 12 cm), około 1875 roku Imperial (format 20 x 30 cm) i Portrait paris (format 13 x 20 cm). W użyciu były także inne, określane nazwami własnymi, np.: Colibri, Promenada, Salon.
Tylko przy opisie formatu carte-de-visite podałem w nawiasie wymiar zdjęcia i kartonika, na który naklejano zdjęcie. Przy opisie pozostałych formatów podałem tylko wymiary kartoników. Jednakże wszystkie powyżej wymienione formaty zdjęć różniły się nieznacznie wielkością zależną od zakładu fotograficznego, w którym wykonywano zdjęcie. W późniejszym okresie zdjęcia te zaczęły być wypierane przez zdjęcia pocztówkowe. W przypadku, gdy takie zdjęcie przeszło przez obieg pocztowy istnieje możliwość odczytania datownika (zdjęcie wykonane w Atelier Maron). Takie same formaty zdjęć posiadały zdjęcia wykonane przez fotografa poza atelier.

b) tło

Pierwsze zdjęcia portretowe, które wykonywane były w atelier nie posiadały tła (zdjęcie wykonane w Atelier Bock). Od wczesnych lat pięćdziesiątych XIX wieku pojawiają się tła, które były nieodłącznym elementem wyposażenia atelier fotograficznego. Ich tematyka była różnorodna, jednak najczęściej występowały motywy architektoniczne i krajobrazowe. Tła były także nazywane ekranami atelierowymi. Pojawia się także umeblowanie i rekwizyty. Upozowani przez fotografa modele przyjmowali pozy opierając się o stolik lub krzesło by nie poruszyć się w dość długim czasie naświetlania błony fotograficznej. Niektóre wykonywane w późniejszym czasie zdjęcia atelierowe także nie posiadały tła (pierwsze zdjęcie wykonane w Atelier Hedwig). Gdy fotografie były wykonywane przez fotografów wędrownych "na ulicy" jako tło używane były prześcieradła lub kilimy.

c) kolor zdjęcia

Pierwsze zdjęcia powielane w latach 50 XIX wieku posiadały odcień brązowy (zdjęcie wykonane w Atelier Schulze). W późniejszym okresie stosowana technika pozwalała uzyskać zdjęcia czarno-białe (pierwsze zdjęcie wykonane w Atelier Maron). I znów odcień brązowy zdjęć pojawia się w latach 20 i 30 XX wieku (pierwsze zdjęcie z Atelier Hedwig). Kolor zdjęcia związany był z metodą wywołania i utrwalania zdjęcia.

d) materiał

Pierwsze odbitki fotograficzne były wykonywane na papierze albuminowym (papier powleczony ciałami białkowymi), były bardzo cienkie i delikatne. Z tego względu naklejano je na tekturkach. Tekturki wykonane były z kilku warstw cienkich kartoników. O ilości warstw kartoników decydował format zdjęcia. Kartoniki sklejone były z 4 lub 5 warstw. Początkowo papier był matowy, a w późniejszym okresie błyszczący. Na awersie i rewersie kartoników naklejano cienkie firmowe winiety, początkowo koloru białego, a w późniejszym okresie szarego. Na awersie kartonika naklejane zdjęcie.

e) wygląd zdjęcia i napisy

Początkowo na zdjęciach nie było żadnych informacji o autorze zdjęcia. W późniejszym okresie około lat 50 XIX wieku na kartoniku pojawia się nazwisko i imię fotografa, nazwa atelier fotograficznego, miejscowość i nazwa ulicy z numerem domu. W latach 60 XIX wieku zróżnicowano ozdobne napisy i rozbudowano treści informacyjne. Na rewersie zdjęcia pojawiają się przepiękne litografie zdjęcia wykonane w Atelier Saur). Boki kartoników były złocone lub posrebrzane (zdjęcie wykonane w Atelier Glűckauf). Na winietach wydrukowane były informacje o zakładzie fotograficznym. W późniejszym czasie napisy na awersie były tłoczone. Po wprowadzeniu zdjęć pocztówkowych na zdjęciach nazwę zakładu fotograficznego wytłaczano suchym stemplem lub używano pieczątek.
Niekiedy na zdjęciach atelierowych pojawia się informacja, o poprzednim właścicielem tego atelier (zdjęcie wykonane w Atelier Bock).

3. Ubiór i pozostałe szczegóły.

Kolejnym wyznacznikiem może stać się ubiór portretowanych osób mówiący o zajmowanej przez nich pozycji, statusie społecznym, pozycji zawodowej. Trzeba do tego podejść z pewnym dystansem gdyż moda ulegała zmianom. Wiele szczegółów znajdujących się na zdjęciu może nam przybliżyć również datę powstania fotografii np. rodzaj umundurowania, oznaczenia formacji pozycja, zdjęcie papieża na pamiątce I komunii świętej, odznaka w klapie garnituru, rodzaj pojazdów.

4. Znajomość historii miasta.

Jednym z głównych wyznaczników pozwalających przybliżyć datę powstania fotografii to zmiana nazwy gminy Zabrze na Hindenburg OS., która miała miejsce w lutym 1915 roku. Pozostałe to zmiana nazwy gmin Mikultschütz na Klausberg w 1935 roku, Rokitnitz na Martinau w 1936 roku, zmiany nazw ulic, zmiana numeracji ulicy Kronprinzenstrasse (ul. Wolności), daty wybudowania budynków uwiecznionych na fotografiach, lata istnienia firm (zdjęcie wykonane przez Wilhelma Simon), szyldy na zdjęciach (zdjęcie wykonane przez Maxa Steckela), powstania szkół, zdarzeń uwiecznionych na fotografiach, historii zabrzańskiego stempla pocztowego.

5. Książki adresowe, czasopisma itd.

Książki adresowe dla miasta Zabrza, czasopisma z epoki, wydawnictwa w, których pojawiają się reklamy zakładów fotograficznych, książki telefoniczne, pocztówki, wydawnictwa współczesne. W tych wydawnictwach znajdujemy dane dotyczące działalności fotografa w określonych latach, jednakże wydawnictw tego rodzaju na terenie Zabrza zachowało się niewiele.