Architektura Zabrza
Szkoła Podstawowa nr 5 w Zabrzu przy ul. Królewskiej 4 (dawna Zedlitzstraße, później Krasickiego) jest jedną ze starszych w Zabrzu. Pierwsze przymiarki związane z budową szkoły miały miejsce już w 1903 roku. Szkoła nasza - tak jak wiele innych - istniała, jako wyznaniowa aż do października 1939 roku. Inicjatorem przedsięwzięcia był ówczesny Powiatowy Inspektor Szkolny Polatzek, a autorem projektu szkoły - gliwicki architekt E. Petzke.
Zakładano wówczas budowę budynku obejmującego 16 klas, ale wzrastające potrzeby przyczyniły się do zmiany tego projektu i zdecydowano się ostatecznie na 24 sale. Ciekawy architektonicznie obiekt powstał na wzór budynku Szkoły Powszechnej w Rybniku (obecnie Gimnazjum nr 1) istniejącej od 1902 roku, a zaprojektowanej również przez E. Petzke. Dzięki wspaniałym rozwiązaniom architektonicznym, odróżniał się od schematycznych budynków szkolnych tamtego okresu. Budowę rozpoczęto 1 kwietnia 1904 roku, a już rok później szkoła mogła rozpocząć swoją pracę dydaktyczną. Zaczęły funkcjonować dwie katolickie szkoły, osobno dla dziewcząt i chłopców. Całość obiektu szkolnego składała się z trzech kondygnacji. Osobnymi budynkami były toalety. W suterenie wydzielono również mieszkanie dla woźnego.
Budynek powstał dzięki funduszowi reprezentacyjnemu zebranemu na ten cel w nowym powiecie, wsparciu finansowemu hrabiego Posadowskiego, zaciągniętej pożyczce w wysokości 25 tys. talarów oraz darowiźnie udzielonej w postaci działki budowlanej o pow. ponad 25 arów przekazanej przez ówczesnego posiadacza ziemskiego Guido Henckla von Donnersmarcka.
Pocztówka ze zbioru Piotra Szafarza.
Stempel pocztowy 1906 rok.
Prace budowlane pod kierunkiem architekta szkoły prowadziła firma budowlana W. Silbera (Baugeschäft und Dampfziegeleiwerke) z Zabrza. Donosił o tym na pierwszej stronie ówczesny lokalny dziennik "Zabrzer Anzeiger" Nr 190. Prace wykonały firmy: J. i G. Proske , Fuchs z Rybnika, Richtarski z Zabrza i J. Sattler z Gliwic, A. Sagolla z Zabrza, J. Gralka z Zabrza, Bernert z Zabrza, Januschofsky z Zabrza, Oskar Kublick oraz przez mistrz ślusarski O. Joachimsky z Zabrza. Instalację gazową zlecono do wykonania gazowni gminnej, a centralne ogrzewanie parowe firmie Pflaum und Gerlach z Schoenebergu - Berlin. Budowę sfinansowano z budżetu gminy ze wsparciem rodziny Henckel von Donnersmarck. Gmach w stylu neogotyckim zbudowano z czerwonej cegły (o wymiarach: 48,90 m długości, 16,86 m szerokości oraz 15,55 m wysokości) z dwoma pięknymi portalami. Detale architektoniczne elewacji budynku murowano z cegły glazurowanej w kolorze zielonym, a kolumny portali i przyziemia - z kamienia. Na ścianach zewnętrznych szkoły widoczne są również ozdobne kute ściągi, między innymi w kształcie stylizowanych jaszczurek. Szczyty portali bram od strony ulicy Królewskiej (dawniej Zedlitzstraße) zwieńczono metalowymi dużymi krzyżami wykonanymi w firmie O. Joachimsky'ego z Zabrza o ornamentyce nawiązującej do ściąg umieszczonych w innych częściach budynku. Wiadomo, że do 1945 roku znajdowały się jeszcze na swoich miejscach. Szczyty dachu budynku ozdobiono balustradą o podobnej stylistyce architektonicznej, z górującym pośrodku masztem. Na placu szkolnym wybudowano w tym samym stylu dwa budynki z toaletami.
Oprócz tego, w głębi dziedzińca szkolnego znajdował się plac do ćwiczeń, na lekcjach gimnastyki wyposażony w wiele różnych przyrządów. Dla upiększenia otoczenia szkoły, na trawnikach od strony ulicy założono kwietniki z konwaliami i krzewami róż. Cały teren placu szkolnego wysypano drobnym kamieniem dolomitowym (po 1950 r. pokryto go płytami betonowymi, a później asfaltem). Na parter i piętra szkoły prowadziły szerokie schody z dębowymi stopniami (obecnie pokryte wykładziną PCV) i ażurową balustradą. Dużo uwagi przywiązano do wyposażenia w odpowiedniej jakości sprzęt szkolny. Wszystkie ławki, szafy i katedry wykonała firma Fuhrmann und Hauss z Frankenthalu (Rheinpfalz - Niemcy), z "amerykańskiego drewna" w kolorze naturalnym. Tablice szkolne przesuwne według patentu wykonała firma O. Gollasch z Zabrza. Najwyższe uznanie dla przeprowadzonej budowy wyraził architekt tegoż obiektu E. Petzke. Tak napisano w Zabrzer Anzeiger : "To dzieło, które chwali mistrzów". W pierwszym roku szkolnym pod pieczą rektora (dyrektora) i nauczycieli uczęszczało 970 chłopców w 13 klasach i 745 dziewcząt w 11 klasach. Nauka przebiegała w duchu pruskiego porządku i dyscypliny.
Pocztówka ze zbioru Piotra Szafarza.
Stempel pocztowy 1926 rok.
Przez cały okres od 1905 do 1945 roku szkoła zmieniała dosyć często swoją nazwę i numerację.
Najczęściej wpływ na to miały zmiany okręgów szkolnych i wydarzenia polityczne.
Chronologicznie porządkując:
Szkoła dla dziewcząt:
Katholische Volksschule XV,
Katholische Mädchenschule 15 (Knaben Handfertigkeits und Haushaltung Schule),
Mädchenschule 11b,
Volksschule 6.
Szkoła dla chłopców:
Katholische Volksschule XIV,
Katholische Knabenschule 14,
Knabenschule 11a,
Volksschule 5.
Dokładniejszych przyczyn zmian nie sposób ustalić. Oprócz tych istniała jeszcze jedna nazwa - Zedlitzschule, najbardziej popularna, najdłużej używana i historycznie przetrwała do dzisiaj. Pod koniec 1944 roku, z powodu nasilenia się działań wojennych, wiele szkół zawiesiło działalność. Nauka w szkole również została wstrzymana, a budynek dostosowano do potrzeb szpitala wojskowego (Lazaret). Uczniowie zostali przeniesieni do pobliskich szkół (między innymi ówczesnej Kath.Volksschule IX/X, późniejsza Szkoła Podstawowa nr 7 przy ul. Wolności, obecnie w tym miejscu nie istniejąca). Po zdobyciu Zabrza przez żołnierzy Armii Czerwonej 24 stycznia 1945 roku, aż do 1959 roku mieściły się tutaj dwie szkoły, nr 5 i nr 6. Jest to kontynuacja ostatniej numeracji szkoły wprowadzonej około 1940 roku.
W budynku przy ulicy Królewskiej powstały dwie szkoły - Publiczna Szkoła Powszechna nr 5 (dla chłopców) i nr 6 (dla dziewcząt). W pierwszej zapisano 120 chłopców. Nauczycieli było dwóch: Wacław Obraziński - kierownik szkoły i Teofil Czech. Klasy łączone były tak, że jeden nauczyciel uczył klasy I-IV, a drugi V-VII. W tym czasie "szóstka" również podjęła trud rozpoczęcia nowego roku szkolnego. W szkole tej uczyli wówczas m.in.: Bożenna Bardzińska, a kierownikiem została Aniela Szymaszek.
Według informacji zaczerpniętych z kroniki SP 5 z tamtego okresu wynika, że właściwie rok szkolny 1945/46 rozpoczął się 4 października. Było 300 uczniów, a ich stan w styczniu wzrósł do 538. Brak sprzętów szkolnych, usuniętych w czasie wojny w związku z przeznaczeniem budynku na szpital wojskowy, utrudniał pracę szkoły. Dnia 1 marca 1946 roku kierownikiem szkoły został Ryszard Kuliński, którego zdemobilizowano z Wojska Polskiego. Pełnił tę funkcję najdłużej, bo do roku 1970.
Od 1 września 1954 roku SP 5 staje się szkołą koedukacyjną. Nastąpiło pewne wymieszanie uczniów. Grupa dziewcząt z sąsiedniej szkoły nr 6 przyszła do "piątki", a część chłopców przeszła do "szóstki". 12 grudnia 1959 roku wyprowadziła się z budynku Szkoła Podstawowa nr 6, w związku z oddaniem do eksploatacji budynku szkoły na Osiedlu Matejki. Dzięki temu poprawiły się warunki nauki (do tej pory często klasy liczyły po 50 uczniów). Na okres ten przypada kolejny remont i modernizacja szkoły - wybudowanie ubikacji w szkole, a zlikwidowanie starych przedwojennych toalet stojących na podwórzu.
W roku 1964 rozpoczęto budowę sali gimnastycznej i świetlicy szkolnej. Budowę ukończono i uroczyście oddano do użytku 12 października 1965 r., w rocznicę powstania Wojska Polskiego. 28 kwietnia 1965 r. w szkole podjęto uchwałę o nadaniu placówce imienia bojownika komunistycznego okresu II wojny światowej - Janka Krasickiego i przemianowania ulicy Królewskiej na Krasickiego. Po roku 1995 patrona zniesiono, a ulica odzyskała swoją dawna nazwę.
Rok 2004/2005 był dla nas rokiem szczególnym. 1 października 2004 uchwałą Rady Miejskiej nadano szkole imię Króla Jana III Sobieskiego. Uroczyste nadanie imienia zostało połączone z obchodami 100-lecia szkoły oraz 60-lecia szkoły polskiej, które zaplanowano na 22 kwietnia 2005 roku. Uświetniło ją między innymi poświęcenie sztandaru. Podniosłe chwile na akademiach poprzedzone były odśpiewaniem hymnu szkolnego, którego autorkami są nauczycielki naszej szkoły.
Bibliografia
autor - Piotr Szafarz